गिरिदुर्ग प्रकारात मोडणारा तसेच महाबळेश्वर डोंगर रांगेमध्ये वसलेला रोहिडा (रोहिडेश्वर) हा एक महत्वाचा किल्ला आहे भोर तालुक्यात हा किल्ला येतो याची उंची साधारण ३६६० फूट इतकी आहे. रोहीड खोरे हे नीरा नदी खोऱ्याच्या काही भागात वसलेले आहे. या किल्ल्यास विचित्रगड असे देखील म्हंटले जाते.
पुढील माहिती हि किल्ल्यावर उपलब्ध झालेली आहे.
या गडाचा इतिहास भोज राजाच्या कालखंडापासून सुरू होतो. त्यानंतर अनेक सत्तांचा अंमल या गडावर राहिला या किल्ल्याच्या तिसऱ्या दरवाजावर मराठा व फारसी लेख असून त्यात मोहम्मद आदिलशहाच्या कारकीर्दीत इसवी सन १६५६ साली हा तिसरा दरवाजा बांधला असल्याचे नमूद करण्यात आले आहे. यावरून हा किल्ला पहिली काही वर्ष विजापूराच्या सत्तेत तर कधी मराठ्यांच्या सत्तेत अशी सारखी अदलाबदल होत असणार हे लक्षात येते.
कृष्णाजी बांदल यांच्याकडे या किल्ल्यांची जहागिरी होती छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांदलांना स्वराज्यात सामील होण्याचे आमंत्रण दिले परंतु ते बांधलांनी नाकारले महाराजांनी रोहिड्यावर केलेल्या आक्रमणात कृष्णाजी बांदल मारले गेले बाजीप्रभू देशपांडे हे बांदलांचे मुख्य कारभारी होते. लढाईनंतर बाजीप्रभू देशपांडे व इतर सहकाऱ्यांना स्वराज्यात सामील करून घेतले ११ जून १६६५ च्या पुरंदर तहानुसार हा किल्ला मोघलांच्या स्वाधीन केला गेला २४ जून १६७० रोजी शिवरायांनी किल्ला परत जिंकून घेतला. कान्होजी जेधे यांच्याकडे भोरची पूर्ण तर रोहिडा किल्ल्याची निम्मी देशमुखी व जमिनीचा काही भाग इनाम होता.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर छत्रपती संभाजी महाराज स्वराज्याच्या गादीवर आले त्यावेळी शिरवळ ठाण्याचा अंमलदार सय्यद मजलिस याने रोहिडा जिंकण्याचा अनेक वेळा प्रयत्न केला त्यावेळी रोहिडा खोऱ्याचा वतनदार म्हणून बाजी सर्जेराव कारभार पाहत होते दरम्यानच्या काळात रोहिडा मोगलांकडे गेला छत्रपती संभाजी महाराजांनी सर्जेरावला अभय पत्र दिले अखेर सर्जेरावाने पुन्हा या गडावर विजय मिळवला.
छत्रपती संभाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर राज्यात वतनदारांची तारांबळ उडाली अशातच औरंगजेबाने आपला मुलगा शहजादा आजम यास रोहिदावर पाठवले. मोघलांच्या वतनाच्या आशेने इ. स १६८९ मध्ये बाळाजी खोपडे ने रोहीड्यास वेढा घातला यावेळी रोहिडालगतची नाटंबी, करंजे , सांगवी ही गावे मोगल सैन्याने लुटून बेचिराख करून टाकली आणि किल्ला जिंकून घेतला रा . शंकरजी नारायण यांनी आपल्या पराक्रमाने इ. स १६९३ मध्ये हा किल्ला परत जिंकून घेतला.
छत्रपती राजारामांच्या काळात भोर संस्थानांची निर्मिती झाल्यावर सहा सरकारी नोकर या किल्ल्यावर होते. रा. शंकरजी नारायण यांच्यानंतर सचिव घराण्याचे वंशज पंत सचिव नारोशंकर यांचे वास्तव्य काही दिवस या गडावर होते सन १८१८ साली इंग्रजांनी अनेक किल्ल्यांचे रस्ते उध्वस्त केले, गड किल्ल्याकडे जाणाऱ्या वाटा बंद केल्यामुळे किल्ल्यांची देखभाल न होता विध्वंस मात्र होत राहिला त्यामुळे येथे कुठलेही अवशेष शिल्लक राहिलेले नाहीत गडाच्या पायथ्याशी बाजार भरत असल्याने या किल्ल्याच्या पायथ्याच्या गावाला बाजारवाडी हे नाव पडले.
किल्ल्यात प्रवेश करण्यासाठी एकमेव दरवाजा आहे याचे वैशिष्ट्य असे की आपण अगदी दरवाज्याच्या जवळ जाईपर्यंत हा दरवाजा उत्तराभिमुख असून त्याची बांधणी हिंदू मुस्लिम पद्धतीने करण्यात आली आहे. पहिल्या दरवाज्याच्या चौकटीत गणेशाची पट्टी व मिहराब आहे. येथून गडावर उजव्या बाजूने वळून वर दुसऱ्या दरवाज्याकडे जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत आत प्रवेश केल्यावर दरवाज्याला अडगळ लावण्याची योग्य सोय केल्याचे दिसून येते तिसरे व अंतिम प्रवेशद्वार दक्षिणाभिमुख असून दोन्ही बाजूस गज शिल्पांचे मुखवटे कोरलेले आहेत डाव्या बाजूस मराठी व उजव्या बाजूस फारसी शिलालेख कोरलेला आहे. त्यातील डाव्या बाजूला मेहराब महंमद आदिलशहा मुदपाकशाळा (स्वयंपाक घर) असे लिहिलेले आहे दुसऱ्या बाजूला जमादिल अव्वल सु. (सु म्हणजे उर्दू महिन्यातील हिजरी कालगणनेनुसार) पहिल्या महिन्यात म्हणजेच सु . १०५६ दुर्मुख सवंत्सर शके १५७८ चैत्र ते ज्येष्ठ शुद्ध १० म्हणजे १६ मार्च ते २३ मे इ. स. १६५६ यात बांधला आहे असे अनुमान निघते. कमानीच्या दोन्ही अंगास कमळे, मत्स्य आकृती कोरलेली आहे याच कमानीवर डावीकडे चंद्र तर उजवीकडे सूर्य आकृतीचे शिल्प करून दिशा दाखवल्या आहेत. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी वनक्षेत्रासंबंधी लिहिलेले एक पत्र देखील इथे ठेवण्यात आले आहे.
गडावर पाहण्यासारखी ठिकाणे :
पाण्याचे भुयारी टाके
दरवाजे
पडझड झालेल्या तटबंदी
भांडी
किल्लेदाराचे घर
भैरोबा मंदिर
शिरवले बुरूज, पश्चिमेस पाटणे बुरूज व दामगुडे बुरूज, उत्तरेस वाघजाईचा बुरूज आणि पूर्वेस फत्ते बुरूज व सदरेचा बुरूज असे एकूण ६ बुरूज आहेत.
तसेच चुन्याचे घाणे जे आता पाहायला मिळत नाही अतिशय दुर्मिळ झाले आहे
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा